Alım satım sözleşmeleri, günlük yaşamda en çok karşılaşılan hukuki işlemlerden biridir. Ev satın alırken, araba alırken ya da basit bir mağaza alışverişinde bile aslında bir alım satım sözleşmesi yapılır. Ancak, bu sözleşmelerin bazıları yazılı ve detaylı olabilirken, bazıları sözlü ve anlık olarak gerçekleşebilir. Bu yazıda, alım satım sözleşmesi nedir, nasıl düzenlenir, hangi unsurları içerir ve dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir, tüm yönleriyle ele alacağız.
Alım Satım Sözleşmesi Nedir?
Alım satım sözleşmesi, bir malın mülkiyetinin belirli bir bedel karşılığında bir kişiden başka bir kişiye devredilmesi amacıyla yapılan hukuki bir işlemdir. Bu sözleşme, Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiş olup, her iki tarafa da borç yükleyen bir sözleşmedir. Yani, satıcı malın mülkiyetini devretmeyi, alıcı ise bedeli ödemeyi taahhüt eder.
Alım Satım Sözleşmesinin Unsurları
Bir alım satım sözleşmesinin geçerli olabilmesi için bazı temel unsurların bulunması gerekir. Bu unsurlar şu şekildedir:
Taraflar: Sözleşmenin tarafları, satıcı ve alıcıdır. Satıcı malı satmayı, alıcı ise satın almayı kabul eder. Her iki taraf da sözleşme yapma ehliyetine sahip olmalıdır.
Malın Konusu: Sözleşmede satılacak mal veya hizmetin ne olduğu açıkça belirtilmelidir. Bu mal taşınır veya taşınmaz olabilir. Ayrıca, malın ayıplı olup olmadığı da belirtilmelidir.
Bedel: Alım satım sözleşmesinde belirli bir bedel kararlaştırılmalıdır. Bu bedel para veya başka bir değer karşılığında olabilir. Fakat bedel belirlenmezse, sözleşme geçersiz sayılabilir.
Mutabakat: Taraflar arasında malın devri ve bedelin ödenmesi konusunda bir mutabakat sağlanmalıdır. Her iki taraf da sözleşme koşullarını serbest iradeleriyle kabul etmelidir.
Alım Satım Sözleşmesinin Çeşitleri
Alım satım sözleşmeleri, içerdikleri malın türüne ve sözleşme koşullarına göre farklı kategorilere ayrılabilir. En yaygın türler aşağıda açıklanmıştır:
1. Taşınır Mal Satışı
Bu tür sözleşmeler, mobilya, otomobil, telefon gibi taşınabilir malların satışı ile ilgilidir. Taşınır mallar genellikle anında teslim edilir ve sözleşme bu aşamada tamamlanmış olur. Ancak, bazı durumlarda teslimatın belirli bir tarihte yapılması da kararlaştırılabilir.
2. Taşınmaz Mal Satışı
Emlak alım satımında kullanılan bu sözleşme türü, bir taşınmazın (ev, arsa, bina vb.) mülkiyetinin devrini içerir. Taşınmaz mal satışları genellikle noter huzurunda yapılır ve tapu devriyle sonuçlanır. Bu sözleşmenin yazılı ve resmi şekle tabi olduğu unutulmamalıdır.
3. Vadeli Satış
Vadeli satışlarda, malın bedeli hemen ödenmez; taraflar belirli bir vade üzerinde anlaşır. Örneğin, bir otomobil alırken bedelin taksitle ödenmesi durumu vadeli satışa örnektir. Bu tür satışlarda, vade farkı eklenebilir ve bu durum sözleşmede belirtilmelidir.
4. Taksitle Satış
Alıcının mal bedelini belirli aralıklarla yaptığı ödemelerle gerçekleştirdiği sözleşme türüdür. Taksitle satış sözleşmeleri özellikle tüketici hukuku kapsamında özel düzenlemelere tabidir. Taksit ödemeleri aksadığında, satıcının malı geri alma hakkı olabilir, ancak bu durum önceden sözleşmede belirtilmelidir.
Alım Satım Sözleşmesinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Alım satım sözleşmesi yaparken her iki tarafın da dikkat etmesi gereken bazı önemli hususlar vardır. Yanlış veya eksik düzenlenen bir sözleşme, taraflardan birinin mağduriyetine yol açabilir. Bu nedenle şu noktalara dikkat edilmelidir:
1. Sözleşmenin Yazılı Olması
Türk hukukunda, alım satım sözleşmeleri genellikle yazılı olmak zorunda değildir. Ancak, taşınmaz mallar gibi bazı durumlarda sözleşmenin yazılı ve noter huzurunda yapılması zorunludur. Yazılı bir sözleşme, olası anlaşmazlık durumunda delil niteliği taşıyacağı için tarafların haklarını daha iyi korur.
2. Malın Ayıplı Olup Olmadığı
Satıcının, sattığı malın ayıplarını alıcıya bildirme yükümlülüğü vardır. Eğer mal ayıplı ise ve bu durum alıcıya bildirilmemişse, alıcı sözleşmeden cayma veya bedel indirimi talep etme hakkına sahip olabilir. Özellikle ikinci el ürünlerde bu konuya dikkat edilmelidir.
3. Cayma Hakkı
Tüketiciler için bazı durumlarda, sözleşmeden cayıp malı iade etme hakkı tanınmıştır. Özellikle internetten yapılan alışverişlerde 14 gün içinde cayma hakkı kullanılabilir. Ancak, cayma hakkı her alım satımda geçerli olmayabilir, bu nedenle sözleşmede bu hususun belirtilip belirtilmediğine dikkat edilmelidir.
4. Teslim ve İfa
Alım satım sözleşmelerinde malların teslim edilmesi ve bedelin ödenmesi belirli bir sürede yapılmalıdır. Teslim süresine ve ifa tarihine dikkat edilmediğinde, taraflar arasında anlaşmazlıklar çıkabilir. Bu nedenle, teslim ve ifa ile ilgili tüm detaylar sözleşmede net bir şekilde belirtilmelidir.
Alım Satım Sözleşmesinin Geçersiz Olduğu Durumlar
Alım satım sözleşmesi, taraflar arasında bir anlaşma ve irade beyanı gerektirdiği için bazı hallerde geçersiz sayılabilir. Sözleşmenin geçersiz sayılabileceği durumlar şunlardır:
Ehliyetsizlik: Taraflardan birinin ehliyetinin olmaması durumunda yapılan sözleşme geçersizdir. Örneğin, reşit olmayan bir kişinin yaptığı sözleşme, kanuni temsilcinin onayı olmadan geçerli sayılmaz.
Kanuna Aykırılık: Sözleşme konusu mal veya hizmet kanuna aykırıysa, bu sözleşme geçersizdir. Örneğin, yasaklı bir ürünün alım satımı yasal olmadığı için bu tür sözleşmeler hükümsüz sayılır.
İrade Bozukluğu: Sözleşme yaparken taraflardan birinin aldatılması, zorlanması veya aşırı yararlanma gibi durumlar söz konusuysa, bu durumda sözleşme iptal edilebilir.
Alım Satım Sözleşmesi İle İlgili Yasal Düzenlemeler
Türkiye’de alım satım sözleşmeleri, Türk Borçlar Kanunu ve Tüketici Kanunu çerçevesinde düzenlenmiştir. Bu yasal düzenlemeler, hem satıcı hem de alıcı açısından hak ve sorumlulukları tanımlar. Özellikle tüketici alım satımları söz konusu olduğunda, tüketiciyi koruyucu düzenlemeler ağır basar.
Örneğin, mesafeli satış sözleşmeleri, tüketicilere 14 gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeden sözleşmeden cayma hakkı tanır. Aynı şekilde, ayıplı mal satışı durumunda tüketici hakem heyetine başvurma hakkı da bulunmaktadır.
Sık Sorulan Sorular
Alım satım sözleşmesi hangi durumlarda geçersiz sayılır?
Alım satım sözleşmesi, taraflardan birinin ehliyetinin bulunmaması, sözleşme konusunun kanuna aykırı olması veya irade bozukluğu gibi durumlar varsa geçersiz sayılabilir.
Tüketici alım satım sözleşmelerinde cayma hakkı nedir?
Tüketiciler, mesafeli satışlar başta olmak üzere bazı alım satım sözleşmelerinde 14 gün içinde hiçbir gerekçe göstermeden sözleşmeden cayabilir. Ancak, bu hak her durumda geçerli değildir, sözleşmede cayma hakkının olup olmadığına dikkat edilmelidir.
Sözleşme yazılı olmalı mıdır?
Her alım satım sözleşmesi yazılı olmak zorunda değildir. Ancak taşınmaz mal alım satımında sözleşmenin yazılı ve noter huzurunda yapılması zorunludur. Yazılı sözleşmeler, anlaşmazlık durumunda delil niteliği taşıdığı için her durumda tavsiye edilir.
Ayıplı mal nedir?
Ayıplı mal, kullanım amacına uygun olmayan veya beklenen niteliklere sahip olmayan maldır. Satıcı, ayıplı mal satarsa, alıcı malı iade etme, bedel indirimi talep etme veya ayıpların giderilmesini isteme hakkına sahiptir.
Alım satım sözleşmeleri, hayatın her alanında karşımıza çıkan hukuki işlemlerdir. Tarafların haklarını korumak ve olası anlaşmazlıkları önlemek için bu sözleşmelerin dikkatli bir şekilde hazırlanması son derece önemlidir.
